ଫାଶୀ ଦଣ୍ଡାଦେଶ ବିରୋଧରେ ଅନ୍ତରାଷ୍ଟ୍ରିୟ ନ୍ୟାୟାଳୟ ଯିବେ କି ଶେଖ ହସିନା, ଭାରତ କରିବ କ’ଣ ?
ନନ୍ଦିଘୋଷ ବ୍ୟୁରୋ: ବାଂଲାଦେଶର ଅନ୍ତରାଷ୍ଟ୍ରିୟ ଅପରାଧ ନ୍ୟାୟାଧିକରଣ (ଆଇସିଟି) ପୂର୍ବ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଶେଖ ହସିନାଙ୍କୁ ୨୦୨୪ ଛାତ୍ର ଆନ୍ଦୋଳନ ଓ ଏହା ସହ ଜଡିତ ଦମନ କାର୍ଯ୍ୟ ପାଇଁ ଦୋଷ ଘୋଷଣା କରିବା ସହ ଫାଶୀ ଦଣ୍ଡାଦେଶ ଶୁଣାଇଛନ୍ତି । ହେଲେ ଶେଖ ହସିନା ବର୍ତ୍ତମାନ ଭାରତରେ ଥିବା ବେଳେ ତାଙ୍କ ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ଏହି ରାୟ ପ୍ରକାଶ ପାଇଛି । ଏବେ ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠୁଛି, ବାଂଲାଦେଶ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ ଆଇସିଟିଙ୍କ ନିଷ୍ପତ୍ତିକୁ ଗ୍ରହଣ କରିନେଲେ ଶେଖ ହସିନା କ’ଣ କରିବେ ? କ’ଣ ସେ ଅନ୍ତରାଷ୍ଟ୍ରିୟ ସ୍ତରରେ ଏହି ରାୟକୁ ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜ କରିବେ ? ଭାରତରରେ ଶରଣ ନେଇଥିବାରୁ ତାଙ୍କୁ ନେଇ କୁଟନୈତିକ ସ୍ତରରେ କ’ଣ ସ୍ଥିତି ସୃଷ୍ଟି ହେଉଛି ?
ବାଂଲାଦେଶରେ ଆଇନଗତ ପ୍ରକ୍ରିୟା କେମିତି ?
ଶେଖ ହସିନା ଅନ୍ତରାଷ୍ଟ୍ରିୟ କୋର୍ଟକୁ ଯିବେ କି ନାହିଁ ଜାଣିବା ପୂର୍ବରୁ ପ୍ରଥମେ ଆସନ୍ତୁ ଜାଣିବା ବାଂଲାଦେଶରେ କ’ଣ ରହିଛି ଆଇନଗତ ପ୍ରକ୍ରିୟା । ବାଂଲାଦେଶ ଆଇନ ଅନୁସାରେ ହସିନା ଫାଶୀ ଦଣ୍ଡାଦେଶରୁ ବର୍ତ୍ତିବା ପାଇଁ କ’ଣ କ’ଣ ଦିଗ ରହିଛି ତାହା ଜାଣିବା ନିହାତି ଆବଶ୍ୟକ । ବାଂଲାଦେଶର ଅନ୍ତରାଷ୍ଟ୍ରିୟ ଅପରାଧ ଟ୍ରିବ୍ୟୁନାଲ ଆକ୍ଟ, ୧୯୭୩ ଧାରା ୨୧ ଅନୁସାରେ, ଆଇସିଟି ଦ୍ବାରା ଦୋଷୀ ସାବ୍ୟସ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତି ସିଧାସଳଖ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟରେ ଆବେଦନ କରିପାରିବେ । ସାଧାରଣତଃ ଲହି ଆବେଦନର ସମୟ ସୀମା ୩୦ରୁ ୬୦ ଦିନ ରହିଥାଏ । ଆଇନ ବିଶେଷଜ୍ଞଙ୍କ ମତରେ ଅନୁପସ୍ଥିତ ଅବସ୍ଥାରେ ଦୋଷୀ ସାବ୍ୟସ୍ତ ବ୍ୟକ୍ତି ବି ଓକିଲଙ୍କ ମାଧ୍ୟମରେ ଆବେଦନ କରିପାରିବେ । ସେହିପରି ବାଂଲାଦେଶର ରାଷ୍ଟ୍ରପତିଙ୍କ ପାଖରେ ମଧ୍ୟ ଦଣ୍ଡ କମାଇବା କି ବଦଳାଇବାର କ୍ଷମତା ରହିଛି । ଏଥିପାଇଁ ଆଇସିଟି ନିଷ୍ପତ୍ତି ପରେ ପ୍ରଥମ ଓ ସିଧା ରାସ୍ତା ବାଂଲାଦେଶରେ ନିଜ ନ୍ୟାୟିକ ଓ ସମ୍ବିଧାନିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଭିତରେ ରହିଛି । ଅନ୍ତରାଷ୍ଟ୍ରିୟ ମଞ୍ଚର ସେତେବେଳେ ଆବଶ୍ୟକତା ପଡ଼ିବ ଯେତେବେଳେ ଘରୋଇ ନ୍ୟାୟିକ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ନ୍ୟାୟ ନମିଳିବ ।
ଏବେ ଆସନ୍ତୁ ଜାଣିବା ବାଂଲାଦେଶର ନିଷ୍ପତ୍ତିକୁ ବିଶ୍ବସ୍ତରରେ ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜ କରି ହେବ କି ନାହିଁ ?
ଯେତେବେଳେ କୌଣସି ମାମଲାକୁ ବିଶ୍ବ ସ୍ତରରେ ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜ କରାଯାଏ ତାହା ତିନୋଟି ମଞ୍ଚରେ ବିଚାର ହୋଇଥାଏ । ପ୍ରଥମ ଅନ୍ତରାଷ୍ଟ୍ରିୟ ଅପରାଧିକ ନ୍ୟାୟାଳୟ (ଆଇସିସି), ଅନ୍ତରାଷ୍ଟ୍ରିୟ ନ୍ୟାୟାଳୟ (ଆଇସିଜେ) ଏବଂ ୟୁଏନ ଓ ହ୍ୟୁମାନ ରାଇଟ୍ସ କୋର୍ଟ ।
ଅନ୍ତରାଷ୍ଟ୍ରିୟ ଅପରାଧିକ ନ୍ୟାୟାଳୟ (ଆଇସିସି)
ନିଜ ବୟାନରେ ଶେଖ ହସିନା କହିଛନ୍ତି, ଯଦି ଅନ୍ତରିମ ସରକାରଙ୍କୁ ସତରେ ନ୍ୟାୟିକ ଚିନ୍ତା ଅଛି ତେବେ ସେ ତାଙ୍କ ବିରୋଧରେ ଲାଗିଥିବା ଅଭିଯୋଗକୁ ହେଗ ସ୍ଥିତ ଆଇସିସିକୁ ନେଇ କି ଯାଉ । ହେଲେ ବାସ୍ତବିକ ସ୍ଥିତି ହେଲା, ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ କୋର୍ଟଙ୍କ ନିଷ୍ବତ୍ତିକୁ ନେଇ ହୋଇଥିବା ଆବେଦନ ଶୁଣିବା ଆଇସିସିର କାମ ନୁହେଁ । ଏଠାରେ ନୂଆ ଅପରାଧିକ ମାମଲାରର ଯାଞ୍ଚ ଓ ତର୍ଜମା କରିଥାଏ । ଯଦି ଉକ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର ନିଜେ ଆବେଦନ କରିଥିବ କିମ୍ବା ସଂଯୁକ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର ସୁରକ୍ଷା ପରିଷଦ ଏହାକୁ ରେଫର କରିଥିବା କି ନିଜେ ଆଇସିସି ଗୁରୁତ୍ବ ଦେଇ ଏହାର ତଦନ୍ତ ଆରମ୍ଭ କରିବାକୁ ଚାହୁଁଥିବ ସେତେବେଳେ ଯାଇ ଏଥିରେ ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରିଥାଏ । ଏମିତି ସ୍ଥିତିରେ ଶେଖ ହସିନାଙ୍କ ବିରୋଧରେ ହୋଇଥିବା ନିଷ୍ପତ୍ତି ଆଇସିସି ଅଧିକାର ବାହାରେ । ତେଣୁ ଆଇସିସି ମାଦ୍ୟମରେ ସିଧା ସିଧା ବାଂଲାଦେଶ କୋର୍ଟଙ୍କ ନିଷ୍ପତ୍ତିକୁ ରଦ୍ଦ କରିବା କିମ୍ବା ଓଭରରୁଲ କରିବା ଆଇନଗତ ସ୍ତରରେ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ ।
ଅନ୍ତରାଷ୍ଟ୍ରିୟ ନ୍ୟାୟାଳୟ (ଆଇସିଜେ)
ଆଇସିଜେ ଦେଶ, ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ବିବାଦର ବିଚାର କରିଥାଏ, ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ନୁହେଁ । ଯଦି କୌଣସି ଦେଶ ଏ ଅଭିଯୋଗ କରିବ, ବାଂଲାଦେଶ ଅନ୍ତରାଷ୍ଟ୍ରିୟ ସର୍ତ୍ତର ଉଲ୍ଲଂଘନ କରିଛି, ତେବେ ସେ ଆଇସିଜେ ଯାଇପାରିବ । ହେଲେ ଆଇସିଜେ ସାଧାରଣତଃ ବ୍ୟକ୍ତିଗତ ଅପରାଧିକ ନିଷ୍ପତ୍ତିକୁ ସୁଧାସଳଖ ନାକଚ କରି ନଥାଏ । ଏମିତି ସ୍ଥିତିରେ କୌଣସି ତୃତୀୟ ଦେଶ କେବଳ ଶେଖ ହସିନାଙ୍କ ପାଇଁ ଆଇସିଜେ ଯିବା ସମ୍ଭବ ଲାଗୁନାହିଁ । କାରଣ ଏହା ଦୁଇ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ସମ୍ପର୍କ ତିକ୍ତ କରିପାରେ ଓ ଏହା ଆଇନଗତ ରୂପରେ ଏହା ଏକ ଜଟିଳ ପ୍ରକ୍ରିୟା ।
ସଂଯୁକ୍ତ ରାଷ୍ଟ ଓ ମାନବାଧିକାର ବ୍ୟବସ୍ଥା
ଏଠାରେ ଯଥାର୍ଥରେ ଶେଖ ହସିନାଙ୍କ ବିରୋଧରେ ହୋଇଥିବା ଦଣ୍ଡାଦେଶକୁ ନିଇ କିଛି କରି ହେବା ଭଳି ଲାଗୁଛି । ସଂଯୁକ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର ମାନବାଧିକାର ଉଚ୍ଚାୟୁକ୍ତଙ୍କ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ପୂର୍ବରୁ ଘୋଷଣା କରିଛି, ଅପରାଧ ପାଇଁ ଦଣ୍ଡ ଜରୁରୀ ହେଲେ ମୃତ୍ୟୁଦଣ୍ଡ ଉପରେ ଆପତ୍ତି ରହିଛି ଓ କୌଣସି ବି ପରିସ୍ଥିତିରେ ଏହାକୁ ବିରୋଧ କରାଯାଉଛି । ୟୁଏନ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ରିପୋର୍ଟରେ ଯଥା ନ୍ୟାୟିକ ସ୍ବତନ୍ତ୍ରତା, ମାନବାଧିକାର ଓ ଆତଙ୍କବାଦ ଆଦି ମାମଲାରେ ନିଜ ରିପୋର୍ଟ ଦେଇପାରିବେ ଓ ବାଂଲାଦେଶ ସରକାରଙ୍କୁ ଏଥିପାଇଁ ଜବାବ ବି ମାଗି ପାରିବେ । ସଂଯୁକ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର ମାନବାଧିକାର ପରିଷଦରେ ସଦସ୍ୟ ଦେଶ ଏହି ମାମଲାକୁ ଉଠାଇ ସ୍ବତନ୍ତ୍ର ଅଧିବେଶନ କିମ୍ବା ରିଜୋଲ୍ୟୁସନ ଦାବି କରିପାରିବେ । ଅନ୍ତରାଷ୍ଟ୍ରିୟ ମାନବାଧିକାର ସଙ୍ଗଠନ ପୂର୍ବରୁ ହିଁ ଆଇସିଟିର ନିରପେକ୍ଷତା ଓ ମୃତ୍ୟୁଦଣ୍ଡକୁ ନେଇ ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠାଇ ଆସିଛି । ଏହାଦ୍ବାରା ବାଂଲାଦେଶ ଉପରେ ବୈଶ୍ବିକ ସ୍ଥରରେ କୂଟନୈତିକ ଚାପ ବଢ଼ିପାରେ । ଏହା କେବଳ ରାଜନୈତିକ ଓ ନୈତିକ ଚାପ ହୋଇପାରେ, ହେଲେ ବାଂଲାଦେଶ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟଙ୍କ ନିଷ୍ପତ୍ତିକୁ ବଦଳାଇବାର କ୍ଷମତା ନାହିଁ ।
ଭାରତରେ ଶରଣ, ପ୍ରତ୍ୟାର୍ପଣକୁ ନେଇ ପ୍ରଶ୍ନ
ଶେଖ ହସିନାଙ୍କୁ ନେଇ ଆଇସିଟି ରାୟ ଆସିବା ପରେ ପୂରା ବିଶ୍ବର ନଜର ଏବେ ଭାରତ ଉପରେ ରହିଛି । କାରଣ ଶେଖ ହସିନା ବେଲେ ଭାରତରେ ଅଛନ୍ତି । ଏବେ ହସିନାଙ୍କୁ ବାଂଲାଦେଶକୁ ପ୍ରତ୍ୟାର୍ପଣ କରିବାକୁ ଚାପ ବଢ଼ିବାରେ ଲାଗିଛି । ଭାରତ ଓ ବାଂଲାଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ୨୯୧୩ରୁ ପ୍ରତ୍ୟାର୍ପଣ ଚୁକ୍ତି ହୋଇଛି । ହେଲେ ଏହି ସନ୍ଧି ଭାରତକୁ ସବୁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମାନିବାକୁ ବାଧ୍ୟ କରିପାରିବ ନାହିଁ କି ଅଭିଯୁକ୍ତକୁ ପଠାଇ ଦିଆଯିବ । ଏଥିରେ ଥିବା ଧାରା ୬ ଅନୁଯାୟୀ, ଯଦି ଅପରାଧ ରାଜନୈତିକ ହୋଇଥିବ ତେବେ ପ୍ରତ୍ୟାର୍ପଣ ପାଇଁ ମନା ବି କରାଯାଇ ପାରିବ । ସେହିପରି ଧାରା ୮ ଅନୁଯାୟୀ, ଯଦି ପ୍ରତ୍ୟରର୍ପଣ ନ୍ୟାୟିକ କିମ୍ବା ଦମନକାରୀ ପ୍ରକୃତିର ହୋଇଥିବ ତେବେ ଅନୁରେଧକୁ ଅସ୍ବିକାର କରାଯାଇପାରିବ । ଏମିତି ସ୍ଥିତିରେ ଭାରତ ଏହି ଦୁଇ ଧାରାକୁ ଆଧାର କରି ଯୁକ୍ତି ବଢ଼ିପାରିବ । ଅନ୍ୟପକ୍ଷେ ଶେଖ ହସିନାଙ୍କୁ ମୃତ୍ୟୁଦଣ୍ଡାଦେଶ ହୋଇଛି । ହେଲେ ଭାରତରେ ନୀତିଗତ ଭାବେ ମୃତ୍ୟୁଦଣ୍ଡ ବହୁତ ସୀମିତ ମାମଲାରେ ଲାଗୁ ହୋଇଥାଏ । ଯଦି ଭାରତ ହସିନାଙ୍କୁ ପ୍ରତ୍ୟାର୍ପଣ କରିବାକୁ ମନା କରିବ ତେବେ ବିଶ୍ବ ସ୍ତରରେ ଏହା ବାଂଲାଦେଶ କୋର୍ଟଙ୍କ ନିଷ୍ପତ୍ତିକୁ ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜ ହେବ । କାରଣ, ବିଶ୍ବ ସ୍ତରରେ ଏହା ବିଚାର କରାଯିବ କି ବାଂଲାଦେଶରେ ହସିନାଙ୍କ ବିରୋଧରେ ନିଆଯାଇଥିବା ନିଷ୍ପତ୍ତିର ନିରପେକ୍ଷତା ଓ ନ୍ୟାୟକ ମାପଦଣ୍ଡ ଉପରେ ଭାରତ ବିଶ୍ବାସ କରୁନାହିଁ ।
