୯୦ ଦଶକର ପ୍ରାରମ୍ଭ । ହଠାତ ଓଡ଼ିଶାରୁ ଆସିଥିବା ଗୋଟିଏ ଖବର ପୂରା ଦେଶକୁ ଚମକାଇ ଦେଇଥିଲା । ଏହି ଖବର ଥିଲା ଯେ, ଓଡ଼ିଶାର ଗୋଟିଏ ବ୍ୟାଙ୍କର ଲକରରେ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଅସ୍ଥି ତାଙ୍କ ନିଧନ ପରଠାରୁ ସୁରକ୍ଷିତ ଅଛି । ଏକ କାଠ ଡବାରେ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଅସ୍ଥି ଥିବା ଖବରକୁ ପ୍ରଥମେ ଓଡ଼ିଆ ଖବର କାଗଜ ଛାପିଥିଲେ । ପରେ ଏହି ଖବରକୁ ଜାତୀୟ ଗଣମାଧ୍ୟମ ଜୋରଦାର ଢଙ୍ଗରେ ପ୍ରଚାର କରିବାକୁ ଆରମ୍ଭ କଲା । ଏହି କାଠ ଡବାକୁ ନେଇ ଓଡ଼ିଶା ସରକାର ପ୍ରଶ୍ନଘେରକୁ ଆସିଗଲେ । ମାମଲା ଶେଷକୁ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟରେ ପହଞ୍ଚିଥିଲା । ତତ୍କାଳୀନ ପ୍ରଧାନ ବିଚାରପତି ଅହମଦିଙ୍କ ବେଞ୍ଚରେ ମାମଲାର ଶୁଣାଣି ହୋଇଥିଲା ।
୯୦ ଦଶକର ଏହି ଘଟଣା । ଷ୍ଟେଟ୍ ବ୍ୟାଙ୍କ ଅଫ୍ ଇଣ୍ଡିଆ ସୂତ୍ରରୁ ସ୍ଥାନୀୟ ଗଣମାଧ୍ୟମକୁ ସୂଚନା ମିଳିଥିଲା ଏସବିଆଇରେ ବିଗତ ୪୦ ବର୍ଷ ହେଲା ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଅସ୍ଥି ରହିଛି । ବାପୁଜୀଙ୍କ ଅସ୍ଥିକୁ ଏକ ଲକରରେ ଲୁଚାଇ କରି ରଖାଯାଇଛି । ରାଜ୍ୟର ବିଭିନ୍ନ ସମ୍ବାଦପତ୍ରରେ ଏହି ଖବର ପ୍ରକାଶିତ ହେବା ପରେ ତୀବ୍ର ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ପ୍ରକାଶ ପାଇଛି । ତେବେ କେହି ବି ଜାଣିପାରି ନଥିଲେ ଏମିତି କିଭଳି, କାହିଁକି ହେଲା । କିଏ ଏବଂ ଏଭଳି କରିବା ପଛରେ ତାର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ କଣ ?
ଗାନ୍ଧୀଜୀଙ୍କ ଅସ୍ଥି ଓଡ଼ିଶାରେ ଥିବା ଖବର ପରେ ଏହାକୁ ନେଇ ଆଲୋଡ଼ନ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା । ପରେ ଏହା ଏକ ରହସ୍ୟ ବନିଗଲା । ଏମିତିକି କିଛି ସଂଗଠନ ଅସ୍ଥି ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କର ନୁହେଁ ବରଂ ନେତାଜୀ ସୁବାସ ଚନ୍ଦ୍ର ବୋଷଙ୍କର ବୋଲି ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠାଇଥିଲେ । ସୁବାସଙ୍କ ଅସ୍ଥି ହୋଇଥିବାରୁ ଏହାକୁ ବ୍ୟାଙ୍କରେ ଲୁଚାଇ ରଖାଯାଇଥିବା କହିଥିଲେ ।
ଅସ୍ଥି ପାଇଁ ଅଣନାତିଙ୍କ ଚିଠି
ପ୍ରଖ୍ୟାତ ଲେଖକ ପିଟର ଫ୍ରେଞ୍ଚ ତାଙ୍କ ବହି ‘ଲିବର୍ଟି ଓ ଡେଥ’ରେ ଏହି କଥା ବିସ୍ତୃତ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । ଗାନ୍ଧୀଜୀଙ୍କ ଅଣନାତି ତୁଷାର ଅରୁଣ ଗାନ୍ଧୀ ୧୯୯୬ ମସିହାରେ ଓଡ଼ିଶାର ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ, ରାଜ୍ୟପାଳ ଓ ଷ୍ଟେଟ୍ ବ୍ୟାଙ୍କ ଅଫ ଇଣ୍ଡିଆର ଅଧ୍ୟକ୍ଷଙ୍କୁ ଚିଠି ଲେଖିଥିଲେ । ବାପୁଙ୍କ ଅସ୍ଥିକୁ ନେଇ ଯାଞ୍ଚ କରିବାକୁ ଚିଠିରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଥିଲେ । ଚିଠିରେ ସେ କିଛି ସମ୍ବାଦ ପତ୍ରର ଏ ସମ୍ପର୍କରେ ଜାଣିବାକୁ ପାଇଥିବା ସୂଚନା ଦେଇଥିଲେ ।
ସେ ଲେଖିଥିଲେ ‘ସତରେ କଣ ଏ ଖବର ସତ ? ଓଡ଼ିଶାର କଟକର ଷ୍ଟେଟ୍ ବ୍ୟାଙ୍କ ଅଫ୍ ଇଣ୍ଡିଆର ଲକରରେ ଗାନ୍ଧୀଜୀଙ୍କ ଅସ୍ଥି ରଖାଯାଇଥିଲେ ବହୁତ ଦୁଃଖ ଦାୟକ । କାରଣ ହିନ୍ଦୁ ପରମ୍ପରା ପ୍ରଥା ଅନୁସାରେ ମୃତ ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ଅସ୍ଥିକୁ ନଦୀରେ ଭସାଇ ଦେଲା ପରେ ହିଁ ଆତ୍ମାକୁ ଶାନ୍ତି ମିଳିଥାଏ ।’ ଏନେଇ କିଛି ଜଣାପଡ଼ିଲେ ତାଙ୍କୁ ଜଣାଇବାକୁ ସେ ଅନୁରୋଧ କରିଥିଲେ ।
ବ୍ୟାଙ୍କର ଉତ୍ତର
ତୁଷାରଙ୍କ ଚିଠିର ଉତ୍ତର ନା ଓଡ଼ିଶାର ରାଜ୍ୟପାଳ କି ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ କେହି ବି ଦେଇନଥିଲେ । ତେବେ ଚିଠିର କିଛିଦିନ ପରେ ଷ୍ଟେଟ୍ ବ୍ୟାଙ୍କ ଅଫ୍ ଇଣ୍ଡିଆର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ଚିଠି ଲେଖି ଉତ୍ତର ଦେବା ସହ ଏହାର ଯାଞ୍ଚ କରାଯିବ ବୋଲି କହିଥିଲେ । କିଛିଦିନ ପରେ ତୁଷାରଙ୍କୁ ଫୋନ୍ ଆସିଥିଲା । ପ୍ରକାଶିତ ଖବର ସତ ବୋଲି କୁହାଯାଇଥିଲା । ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଅସ୍ଥି କଟକର ଷ୍ଟେଟ ବ୍ୟାଙ୍କ ଅଫ୍ ଇଣ୍ଡିଆ ଲକରରେ ଏକ କାଠ ବାକ୍ସରେ ରହିଛି । ବାକ୍ସ ଉପରେ ଲେଖାଯାଇଛି ‘ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଅସ୍ଥି’ ।
ପରେ ଷ୍ଟେଟ ବ୍ୟାଙ୍କ ଅଫ୍ ଇଣ୍ଡିଆର ଅଧ୍ୟକ୍ଷ ଔପଚାରିକ ଭାବେ ୧୯୯୬ ମସିହା ମାର୍ଚ୍ଚ ୦୮ରେ ତୁଷାରଙ୍କୁ ଏକ ଚିଠି ପଠାଇଥିଲେ । ଯେଉଁଥିରେ ଲେଖାଥିଲା- ୧୯୫୦ ମସିହା ନଭେମ୍ବର ୨୯ ତାରିଖରେ ଓଡ଼ିଶାର ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ସଚିବ ୧୮ ଇଞ୍ଚ ଦୈର୍ଘ୍ୟ ଓ ୨୦ ପ୍ରସ୍ତର ଏକ ବାକ୍ସ ବ୍ୟାଙ୍କ ଲକରରେ ଜମା କରିଥିଲେ । ଏହା ବଦଳରେ ବ୍ୟାଙ୍କ ସେହିଦିନ ତାଙ୍କୁ ଡିପୋଜିଟ୍ ରିସିପ୍ଟ ଦେଇଥିଲା ଯାହାର ନମ୍ବର ୩୦/୨୧ । ବ୍ୟାଙ୍କ ଏହା ଉପରେ ନଜର ରଖିଛି ଏବଂ ବାକ୍ସଟି ସୁରକ୍ଷିତ ଥିବା କୁହାଯାଇଥିଲା ।
ଏହା ପୂର୍ବରୁ ୧୯୯୪ ମସିହା ଡିସେମ୍ବରରେ ବ୍ୟାଙ୍କ ପକ୍ଷରୁ ଓଡ଼ିଶା ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ଏକ ପତ୍ର ଲେଖା ଯାଇଥିଲା । ଯେଉଁଥିରେ ଲକରରୁ ଏହାକୁ ନେଇଯିବାକୁ ବ୍ୟାଙ୍କ କହିଥିଲେ ମଧ୍ୟ କୌଣସି ଉତ୍ତର ମିଳିନଥିଲା । ବାକ୍ସକୁ ଓଡ଼ିଶା ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଜମା କରାଯାଇଥିବାରୁ ସରକାର ହିଁ ଯାହା ବାକ୍ସ ଉପରେ ଯାହା ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇପାରିବେ ।
ଜବାବ ଦେଲେନି ସରକାର
ବ୍ୟାଙ୍କରୁ ଚିଠି ପାଇବା ପରେ ତୁଷାର ପୁଣି ଥରେ ତତ୍କାଳୀନ ଓଡ଼ିଶା ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଜାନକୀ ପଟ୍ଟନାୟକଙ ଓ ରାଜ୍ୟପାଳଙ୍କୁ ଚିଠି ଲେଖିଥିଲେ । ରାମାନୁଜମଙ୍କୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ଚିଠି ଲେଖିଥିଲେ । ଏଥିସହ ରାଜ୍ୟ ମୁଖ୍ୟ ଶାସନ ସଚିବଙ୍କୁ ଚିଠି ଲେଖିଥିଲେ । କହିଥିଲେ- ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଅସ୍ଥି ପାଇବା ପାଇଁ ତାଙ୍କୁ ସାହାଯ୍ୟ କରାଯାଉ । ଫଳରେ ହିନ୍ଦୁ ରୀତିନୀତି ଅନୁସାରେ ଶେଷ ନୀତି କରାଯାଇ ପାରିବ । ପୁଣି ଥରେ ତୁଷାରଙ୍କୁ ଚିଠିର କୌଣସି ଉତ୍ତର ମିଳିନଥିଲା ।
ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଉତ୍ତର, ଏହା ଗୁଜବ
୧୯୯୬ ମାର୍ଚ୍ଚ ୨୧ରେ ତୁଷାର ନିଜେ ଓଡ଼ିଶା ଆସି ତତ୍କାଳୀନ ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଜାନକୀ ବଲ୍ଲଭ ପଟ୍ଟନାୟକଙ୍କୁ ଭୁବନେଶ୍ୱରରେ ଭେଟିଥିଲେ । ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଏହାକୁ ଗୁଜବ ବୋଲି କହିଥିଲେ । ଗୁଜବ ଉପରେ ତୁଷାର ବିଶ୍ୱାସ କରିବା ଉଚିତ୍ ନୁହେଁ ବୋଲି କହିଛନ୍ତି ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ । କାରଣ ୧୯୫୦ ମସିହାରେ ଓଡ଼ିଶାର ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଥିଲେ ନବକୃଷ୍ଣ ଚୌଧୁରୀ । ତାଙ୍କ ପାଖରେ କୌଣସି ସଚିବ ନଥିଲେ । ଏବଂ ସରକାରଙ୍କ ପାଖରେ ଏନେଇ କୌଣସି ରେକର୍ଡ ମଧ୍ୟ ନାହିଁ ।
ଏହି ଗୁଜବ ଉପରୁ ପରଦା ହଟାଇବାକୁ ଜାନକୀଙ୍କ ସରକାର ସିବିଆଇ ଯାଞ୍ଚ କରିବାକୁ ଯାଉଥିବା କହିଥିଲେ । ଯେଉଁଥିରେ ଅସ୍ଥିର ରସାୟନିକ ଯାଞ୍ଚ କରାଯିବ । ଯେଉଁଥିରୁ ଜଣାପଡ଼ିବ ଏହି ଅସ୍ଥି ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କର କି ନୁହେଁ ?
ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀ ଏହି ମାମଲାରେ ଷ୍ଟେଟ୍ ବ୍ୟାଙ୍କ ଅଫ୍ ଇଣ୍ଡିଆକୁ ଭୁଲ୍ ପ୍ରମାଣିତ କରିବା ସହ ବ୍ୟାଙ୍କ ଭ୍ରମାତ୍ମକ ତଥ୍ୟ ଦେଉଛି । ପୂରା ଘଟଣାର ସିବିଆଇ ତଦନ୍ତ ହେବା ଦରକାର ବୋଲି କହିଥିଲେ । ମୁଖ୍ୟମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଏହି ଉତ୍ତରରେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ପ୍ରକାଶ କରିଥିବା ତୁଷାର କହିଥିଲେ ବ୍ୟାଙ୍କର କୌଣସି ଅଧିକାରୀ କାହିଁକି ଏମିତି କରିବେ ?
ଅସ୍ଥି ଦାୟିତ୍ୱ ଆମର ନୁହେଁ: ବ୍ୟାଙ୍କ
ଏହା ପରେ ଓଡ଼ିଶା ସରକାରଙ୍କ ସଚିବ ୧୯୯୬ ମସିହା ମାର୍ଚ୍ଚ ୨୩ରେ ଏସବିଆଇର ଭୁବନେଶ୍ୱର ଜେନରାଲ ମ୍ୟାନେଜର(ପରିଚାଳନା)ଙ୍କୁ ଚିଠି ଲେଖିଥିଲେ । କହିଥିଲେ- ଲକରରେ ଥିବା ବାକ୍ସ ଉପରେ ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ କୌଣସି ଦାୟିତ୍ୱ ନାହିଁ । ଯେଉଁଥିରେ ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଅସ୍ଥି ଥିବା କୁହାଯାଉଛି । ବ୍ୟାଙ୍କ ବାକ୍ସକୁ ନେଇ କିଛି ବି କରିପାରେ ।
ବିଭିନ୍ନ ସଂଗଠନର ଆନ୍ଦୋଳନ
ବେଳକୁ ବେଳ ମାମଲା ସଙ୍ଗୀନ ହେବାରେ ଲାଗିଥିଲା । ବାକ୍ସ ଉପରେ କୌଣସି ଦାୟିତ୍ୱ ନଥିବା କହୁଥିବା ରାଜ୍ୟ ସରକାର ପରେ ପଛଘୁଞ୍ଚା ଦେଇଥିଲେ । ତୁଷାର ଆମରଣ ଅନଶନ କରିବା ପରେ ସରକାର ମତ ବଦଳାଇ ଥିଲେ । ବ୍ୟାଙ୍କ ଚାହିଁଲେ ତୁଷାରଙ୍କୁ ବାକ୍ସ ଦେଇପାରିବ ବୋଲି ସରକାର କହିଥିଲେ । ଏହି ମାମଲାରେ କେତକ ସଂଗଠନ ହସ୍ତକ୍ଷେପ କରିଥିବାରୁ ଯାହା କିଛି ହେବ କୋର୍ଟରେ ବୋଲି ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଅଣନାତି ତୁଷାରଙ୍କୁ ଅବଗତ କରାଇଥିଲା ବ୍ୟାଙ୍କ । ଯଦି ସେ କୋର୍ଟଙ୍କ ଆଦେଶ ଆଣିବେ ତ ତାଙ୍କୁ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଅସ୍ଥି ବାକ୍ସ ଦିଆଯିବ ।
ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟଙ୍କ ଆଦେଶ ପରେ ଅସ୍ଥି ନେଲେ ତୁଷାର
ସବୁଠୁ ନିରାଶ ହେବା ପରେ ତୁଷାର ଗାନ୍ଧୀ, ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟର ତତ୍କାଳୀନ ପ୍ରଧାନ ବିଚାରପତି ଅଜିଜ୍ ମୁସବ୍ବର ଅହମଦୀଙ୍କୁ ୧୯୯୬ ମସିହା ମେ ୨୬ରେ ଚିଠି ଲେଖି ଅନୁରୋଧ କରିଥିଲେ । ଯାହାକୁ ପିଆଇଏଲ୍ ଆକାରରେ ଶୁଣାଣି କରୁଥିଲେ ସୁପ୍ରିମକୋର୍ଟ । କିଛି ସପ୍ତାହ ପରେ କଟକ ଷ୍ଟେଟ ବ୍ୟାଙ୍କ ଅଫ୍ ଇଣ୍ଡିଆ ଲକରରେ ଥିବା ମହାତ୍ମା ଗାନ୍ଧୀଙ୍କ ଅସ୍ଥି ବାକ୍ସକୁ ତୁଷାରଙ୍କୁ ଦିଆ ଯାଇଥିଲା ।
କାହିଁକି ଲୁଚା ଯାଇଥିଲା ଅସ୍ଥି ?
୧୯୯୬ ମସିହା ଶେଷ ଏବଂ ୧୯୯୭ ଜାନୁଆରୀରେ ତୁଷାରଙ୍କୁ କାଠର ବାକ୍ସରେ ଥିବା ଅସ୍ଥି ମିଳିଥିଲା । ତୁଷାର ୧୯୯୭ ଜାନୁଆରୀ ୩୦ରେ ଅସ୍ଥିକୁ ନେଇ ଆହ୍ଲାବାଦ ଯାଇଥିଲେ । ସେଠାରେ ଅସ୍ଥିକୁ ଭସାଇ ଦେଇଥିଲେ । ତେବେ, ଆଜି ଯାଏଁ ଜଣାପଡ଼ିନାହିଁ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଅସ୍ଥିକୁ କାହିଁକି ଲୁଚାଇ ରଖାଯାଇଥିଲା । ଯଦି ଓଡ଼ିଶା ସରକାର ୧୯୫୦ ମସିହାରେ ଅସ୍ଥି ଲୁଚାଇଥିଲେ ତ ! ଏହା ପଛରେ କଣ ରହିଥିଲା କାରଣ । ତାହା ଏବେବି ରହସ୍ୟ ହୋଇ ରହିଛି ।
