ସ୍ୱାଧୀନତା ପରେ କେତୋଟି ଯୁଦ୍ଧ ଲଢ଼ିଛି ଭାରତ । କଣ ଥିଲା ତାର ପରିଣାମ ? କଣ ବଦଳିଛି ଦେଶର ଚିତ୍ର ? କିନ୍ତୁ ସବୁ ଯୁଦ୍ଧ ପଛରେ ସୀମା ବିବାଦ ହିଁ ଥିଲା ପ୍ରମୁଖ କାରଣ ? ଯଦିଓ ଏଭିତରେ ଦୁଇ ପଡ଼ୋଶୀ ପାକିସ୍ତାନ ଓ ଚିନ୍ ଭାରତକୁ ଅନେକ ସମୟରେ ପ୍ରବେଶ କରିବାକୁ ଚିନ୍ତା କରୁଛନ୍ତି କିନ୍ତୁ ପ୍ରତ୍ୟେକ୍ଷ ଯୁଦ୍ଧ ପାଇଁ ଦଶ ଥର ଭାବିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହେଉଛନ୍ତି । କଣ ଥିଲା ସେ ୬ଟି ପ୍ରତ୍ୟେକ୍ଷ ଯୁଦ୍ଧର ଦୃଶ୍ୟପଟ୍ଟ ? ଆସନ୍ତୁ ଜାଣିବା ଏହି ରିପୋର୍ଟରେ ।
ଭାରତ ସ୍ୱାଧୀନତା ପରେ ପ୍ରତ୍ୟକ୍ଷ ଭାବେ ୬ଟି ଯୁଦ୍ଧର ସାମ୍ନା କରିଛି ଦେଶ । ସାମ୍ନା କରିଛନ୍ତି ଦେଶର ଜନତା । ଯୁଦ୍ଧର ବିଭିଷିକା କଥା ମନେ ପଡ଼ିଲେ ଦେହ ଶିତେଇ ଉଠେ । କେତେ ଯେ ଗୁଳି ଫୁଟେ, କେତେ ଯେ କମାଣ ବର୍ଷେ, କେତେ ଯେ ବିସ୍ଫୋରଣର ଧ୍ୱନି ଶୁଭେ ତାହା କହିବା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ତାଠୁ ଅଧିକ ଦୁଃଖଦାୟକ ଏ ଦେଶର ସେନା ଜବାନଙ୍କ ପ୍ରାଣ ବଳି । ରଣଭୂମୀରେ ଗଡ଼ିଚାଲେ ମୁଣ୍ଡ ଏ ଦେଶର ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ, ଏ ମାଟି ମାଆର ସ୍ୱାଭିମାନ ପାଇଁ । ମୋଟ୍ ୬ଟି ଯୁଦ୍ଧରୁ ଗୋଟିଏକୁ ଛାଡ଼ିଦେଲେ ବାକି ୫ଟିରେ ଜିତିଛି ଭାରତ । ଯଦିଓ ଲଜ୍ଜାଜନକ ପରାଜୟ ସତ୍ତ୍ଵେ ପ୍ରତିପକ୍ଷ ବି ନିଜର ଜିତାପଟ୍ ଦାବି କରିବାକୁ ପଛେଇନାହାନ୍ତି । ଭାରତ ଚାରିଟି ଯୁଦ୍ଧ ପାକିସ୍ତାନ ଲଢ଼ିଥିବା ବେଳେ ଦୁଇଟିରେ ଯୁଦ୍ଧ ଭୂମୀରେ ଚିନ୍ ସହ ହୋଇଛି ମୁହାଁମୁହିଁ । ସବୁଠୁ ବଡ଼ କଥା ପ୍ରତିଟି ଯୁଦ୍ଧ ପଛର କାରଣ ସୀମା ବିଦାଦ । ଅନ୍ୟର ସୀମା ଅକ୍ତିଆର କରି ନିଜର ସୀମା ବଢ଼ାଇବା ଲକ୍ଷ୍ୟ।
ଭାରତ-ପାକିସ୍ତାନ ଯୁଦ୍ଧ ୧୯୪୭-୪୮
ଦୁଇ ଦେଶ ଭିତରେ ବିବାଦର କାରଣ ଥିଲା କଶ୍ମୀର । ୧୯୪୭ ରେ ପଶ୍ଚିମ କାଶ୍ମୀରରେ ମୁସଲମାନଙ୍କ ହତ୍ୟା ପରେ କାଶ୍ମୀର ଜନତାଙ୍କ ସମର୍ଥନରେ ସେଠାକୁ ଆଦିବାସୀ ସେନା ପଠାଇଥିଲା ପାକିସ୍ତାନ । ହିନ୍ଦୁ ରାଜା ହରି ସିଂ ଲୋଡ଼ିଥିଲେ ଭାରତର ସହଯୋଗ । ତାପରେ କାଶ୍ମୀରକୁ ଭାରତରେ ବିଲୟ କରିବା ପାଇଁ ହରି ସିଂକୁ ଏକ ଚୁକ୍ତିନାମାରେ ସ୍ୱାକ୍ଷରିତ କରିବାକୁ କହିଲା ଭାରତ ।
ସେତେବେଳେ ମହାରାଜା ଦସ୍ତଖତ କଲେ ଓ ନ୍ୟାସନାଲ କନଫରେନ୍ସ ନେତା ଅବଦୁଲ୍ଲା ଏଥିପାଇଁ ଅନୁମତି ଦେଇଥିଲେ । ତାପରେ ଭାରତ ନିଜ ସେନାବାହିନୀ କଶ୍ମୀର ପଠାଇଥିଲା । ଯୁଦ୍ଧ ସେବେ ସମାପ୍ତ ହୋଇଥିଲା ଯେତେବେଳେ ନେହେରୁ ସଂଯୁକ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ର ସଂଗଠନର ସହାୟତା ନେଇଥିଲେ । ୟୁନ୍ଏସ୍ସିର ୩୯ ଓ ୪୭ ରିଜୋଲ୍ୟୁସନ ଅନୁସାରେ ଫାଳେ ରଖିଲା ପାକିସ୍ତାନ, ଯାହାର ନାଁ ପାକ୍ ଅଧିକୃତ କାଶ୍ମୀର ଓ ଅନ୍ୟ ଭାଗ ରହିଲା ଭାରତର ନାଁରେ ଭାରତ ଅଧିକୃତ କାଶ୍ମୀର ।
ଭାରତ-ଚୀନ୍ ଯୁଦ୍ଧ ୧୯୬୨
ଏହି ଯ଼ୁଦ୍ଧର ଉତ୍ପତ୍ତି ବି ସୀମା ବିବାଦରୁ । କାହାର ସୀମା କେତେ ? ଉଭୟ ଦେଶର ସ୍ୱାଧୀନତା ପରେ ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ଚିନ୍ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରସ୍ତୁତ ମ୍ୟାପ୍ରେ ଭାରତୀୟ ସୀମା ସ୍ଥିତ ସିକିମ୍, ନେପାଳ, ଭୂଟାନର କିଛି ଅଂଶକୁ ଚୀନ ନିଜର ବୋଲି ଦାବି କଲା । ୨୩ ଜାନୁଆରୀ ୧୯୫୯ରେ ଚୀନ୍ର ତତ୍କାଳୀନ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଚାଓ ଏନ୍ ଏ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଭାରତର ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କୁ ପତ୍ର ଲେଖିଥିଲେ । ଦୁଇ ଦେଶ ମଧ୍ୟରେ ହୋଇଥିବା ସୀମା ସମ୍ବନ୍ଧିତ ଦସ୍ତାବିଜ୍ ଉପଲବ୍ଧି ନାହିଁ ତେଣୁ ଔପଚାରିକ ସ୍ତରରେ ସୀମା କ୍ଷେତ୍ର ସ୍ଥିର ହୋଇନଥିବା ଲେଖିଥିଲେ ।
୧୯୫୯ରେ ତିବ୍ଦତରେ ଦେଖାଦେଇଥିବା ବିଦ୍ରୋହ ଭାରତ-ଚିନ୍ ସମ୍ପର୍କକୁ ଅଧିକ ତିକ୍ତ କରିଦେଲା । ଚିନ୍ ସେନା ଦ୍ଵାରା ଏହାକୁ ତୀବ୍ର ଭାବରେ ବିରୋଧ କରାଗଲା । ଫଳରେ ଦଲାଇଲାମା ନିଜର କିଛି ଅନୁଗାମୀଙ୍କୁ ଧରି ଭାରତ ଚାଲିଆସିଲେ । ଭାରତ ଦଲାଇଲାମାଙ୍କୁ ଶରଣ ଦେବାରୁ ଚୀନ୍ କ୍ଷୁବ୍ଧ ହେବାକୁ ଲାଗିଲା । ସୀମାରେ ଦେଖାଦେଲା ତିକ୍ତତା । ତାପରେ ଚିନ୍ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ପ୍ରସ୍ତାବ ରଖିଥିଲେ ଅକସାଇ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଚୀନ୍ର ଅଧିକାରକୁ ଯଦି ଭାରତ ସ୍ୱୀକାର କରେ ତେବେ ଚିନ୍ ମ୍ୟାକ୍ମୋହନ ରେଖାକୁ ସ୍ୱୀକାର କରିନେବ ।
ଭାରତ ମନା କରିବାରୁ ୨୦ ଅକ୍ଟୋବର ୧୯୬୨ରେ ଚୀନ୍ ସୈନିକ ବହୁ ସଂଖ୍ୟାରେ ଭାରତୀୟ ସୀମାର ଉତ୍ତର ଇଲାକାରେ ପ୍ରବେଶ କଲେ । ଆରମ୍ଭ ହେଲା ଯଦ୍ଧ । ଭାରତର ୨୫ଶହ ସୈନିକ ପ୍ରାଣ ହରାଇଲେ । ଚୀନ୍ ଘୋଷଣା ନକଲେ ବି ତାଙ୍କର ଶତାଧିକ ସୈନିକ ପ୍ରାଣ ହରାଇଥିଲେ । ଭାରତର ୧୪ହଜାର ବର୍ଗ କିଲୋମିଟର ଅଞ୍ଚଳକୁ କବଜା କରିନେଲା ଚୀନ୍ । ଶେଷରେ ସୋଭିଏତ୍ ସଂଘ ଚାପରେ ଯୁଦ୍ଧରେ ବିରାମ ଲାଗିଥିଲା । ଭାରତ ତୁଳନାରେ ଚୀନ୍ର ସୈନିକ ୫ଗୁଣା ଅଧିକ ଥିଲା । ଗୋଟିଏ ମାସ ଚାଲିଥିଲା ଏହି ଯୁଦ୍ଧ । ତୟାର ନଥିଲା ଭାରତ ସେଥିପାଇଁ ହାରିଯାଇଥିଲା ।
ଭାରତ- ପାକିସ୍ତାନ ଯୁଦ୍ଧ ୧୯୬୫
୧୯୫୬ରେ ଭାରତ ଗୁଜୁରାଟର କଚ୍ଛ କ୍ଷେତ୍ରରେ ନିମନ୍ତ୍ରଣ ହାସଲ କରିଥିଲା । ପରେ ୧୯୬୫ପାକିସ୍ତାନ କଚ୍ଛ ସୀମା କ୍ଷେତ୍ରରେ ହମଲା କରିଥିଲା । ଏଇଠୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ବିବାଦ । ୫ ଅଗଷ୍ଟ ୧୯୬୫ରେ ପାକିସ୍ତାନ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ରେଖାରେ ମୁତୟତ କଲା ନିଜ ସେନାବାହିନୀ । ଏହାପରେ ଅଗଷ୍ଟ ୧୯୬୫ରେ ପାକିସ୍ତାନ ଅପରେସନ ଜିବ୍ରୋଲଟ୍ର ଲଞ୍ଚ କରିଥିଲା ।
ଏବଂ ଭାରତୀୟ ରାଜ୍ୟ ଜମ୍ମୁ ଓ କଶ୍ମୀର ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ କରିବା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲା । ୧୭ ଦିନ ଯାଏ ଚାଲିଲା ଏ ଯୁଦ୍ଧ । ସଂଯୁକ୍ତ ରାଷ୍ଟ୍ରର ନିଦ୍ଧିଷ୍ଟ ଘୋଷଣା ତାସକେଣ୍ଟ ଚୁକ୍ତି ଦ୍ଵାରା ଶେଷ ହୋଇଥିଲା । ୧୦ ଜାନୁଆରୀ ୧୯୬୬ରେ ଉଭୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ଭିତରେ ଥିବା ସବୁ ବିବାଦର ସମାଧାନ ପାଇଁ ଦୁଇ ପ୍ରତିପକ୍ଷ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଲାଲ ବାହାଦୁର ଶାସ୍ତ୍ରୀ ଓ ଆୟୁବ ଖାନ୍ ଏଥିରେ ହସ୍ତାକ୍ଷର କରିଥିଲେ ।
ଭାର-ଚୀନ୍ ଯୁଦ୍ଧ ୧୯୬୭
୧୯୬୭ ରେ ବି ଚୀନ୍ ଏହା ଭାବିଥିଲା ଭାରତ ୧୯୬୨ ମସିହା ଭଳି ଅସାବଧାନ ଥିବ ଏବଂ ସହଜରେ ହାରିଯିବ । କିନ୍ତୁ ଏଥର ଯାହା ହୋଇଥିଲା ତାହା ଚିନ୍କୁ ପାଣି ପିଆଇ ଦେଇଥିଲା । ସେତେବେଳେ ସିକ୍କମ୍ ଭାରତର ଅଂଶ ନଥିଲା କିନ୍ତୁ ସାମରିକ ଓ ଅର୍ଥନୈତିକ ଦଷ୍ଟି କୋଣରୁ ଭାରତ ସିକ୍କିମକୁ ସାହାଯ୍ୟ କରୁଥିଲା । ତିବ୍ଦତ ଭଳି ଚିନ୍ ସିକିମ୍ ଉପରେ କବଜା କରିବାକୁ ଚାହିୁଁଥିଲା ।
ନାଥୁଲାରେ ଚୀନ୍ ସେନା ଅନେକ ଥର ଭାରତ ସୀମାକୁ ପଶିଆସିଥିଲେ । ତେଣୁ ଭାରତ ସେଠାରେ କଣ୍ଟା ତାର ବାଡ଼ ଲଗାଇଥିଲା । ଚିନ୍ ସେନା ଏହାକୁ ରୋକିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିଥିଲା ଓ ୧୧ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୧୯୬୭ରେ ଚୀନି ସେନା ଭାରତ ସେନା ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ କରିଥିଲା । କିନ୍ତୁ ଏହାର ଜବାବ୍ ଦେବାକୁ ଭାରତ ପୂରା ପ୍ରସ୍ତୁତ ଥିଲା । ନିଶାନାରେ ଥିବା ଚୀନ୍ ବଙ୍କର ଭାରତୀୟ ସେନାର ତୋପରୁ ତ୍ରାହି ପାଇନଥିଲେ ।
ଚୋଲା ଉପରେ ବି ଗୋର୍ଖ। ବାହିନୀ ଦ୍ଵାରା ଚୀନ୍କୁ କଡ଼ା ଜବାବ୍ ଦେଇଥିଲା ଭାରତ । ୧୦ଦିନ ଚାଲିଲା ଯୁଦ୍ଧ । ଚିନ୍ ଭାବିଲା ଭାରତକୁ ଆଉ ପାରିହେବନି । ବାଧ୍ୟ ହୋଇ ପଛକୁ ହଟିଥିଲା । ସେତେବେଳେ ଏମିତି ଧୂଳି ଚଟେଇଥିଲା ଭାରତ । ଆଉ କେବେ ବି ନାଥୁଲା ଓ ଚୋଲା ମାଟି ମାଡ଼ିବାକୁ ସାହସ କରିନଥିଲା ଚୀନ୍ ।
ଭାରତ-ପାକିସ୍ତାନ ଯୁଦ୍ଧ ୧୯୭୧
ଚୁକ୍ତି ଚୁକ୍ତି ହେଉଥିଲା କିନ୍ତୁ ପାକିସ୍ତାନର ନାପାକ୍ ହରକତ୍ ଥମୁନଥିଲା । ବଙ୍ଗ ବିଭାଜନ ପରେ ଏହାର ପୂର୍ବ ଭାଗ ପୂର୍ବ ପାକିସ୍ତାନ ନାଁରେ ପାକିସ୍ତାନ ସହ ଯୋଡ଼ି ହୋଇଥିଲା । ପାକିସ୍ତାନର ଦୁଇ ଭାଗକୁ ଯୋଡ଼ିବା ପାଇଁ ଏକ ରାସ୍ତା ଭାରତର ୧୨ଶହ ମାଇଲ ସୀମାରେ ପଡ଼ୁଥିଲା । ଏହା ବ୍ୟତୀତ ପାକିସ୍ତାନ ସରକାର ଏହା ଉପରେ ବେଶି ଧ୍ୟାନ ଦେଉନଥିଲେ । ସଂଘର୍ଷ କାରଣରୁ ପୂର୍ବ ବଙ୍ଗର ମୁଜିବୁର ରେହମାନଙ୍କୁ ପ୍ରମୁଖ କରାଯାଇନଥିଲା ।
୧୯୭୦ରେ ରେହମାନଙ୍କ ଦଳ ନିର୍ବାଚନରେ ୩ଶହରୁ ୧୬୦ ସିଟ୍ ପାଇଥିଲା । ପାକିସ୍ତାନ ନେତା ଓ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି ପୂର୍ବ ବଙ୍ଗଳାକୁ ଅଧିକାର ଦେବାକୁ ମନା କରିଦେଲେ । ଯେବେ ପାକିସ୍ତାନ ଭାରତର ବାୟୁସେନା ଘାଟି ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ କରିଥିଲା ସେତେବେଳେ ଭାରତ ପୂର୍ବ ଓ ପାକିସ୍ତାନ ଦୁଇଟି ଭାଗରେ ହମଲା କରିଥିଲା । ପୂର୍ବ ଭାଗକୁ କବଜା କରିଥିଲା ଭାରତ ।
୬ ଡିସେମ୍ବର ୧୯୭୧ରେ ଏହା ନୂଆ ଦେଶ ବାଙ୍ଗଲାଦେଶ ଭାବେ ଗଢ଼ି ଉଠିଥିଲା । ତାପରେ ଦୁଇ ଦେଶ ଯୁଦ୍ଧ ବିରାମରେ ସହମତି ହେଲେ । ମୁଜିବୁର ରେହମାନ ହେଲେ ବାଙ୍ଗଲାଦେଶର ପ୍ରଥମ ରାଷ୍ଟ୍ରପତି । ଜୁନ୍ ୧୯୭୨ରେ ଭାରତ ପାକିସ୍ତାନ ଭିତରେ ଶାନ୍ତି ପାଇଁ ସ୍ୱାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା ସିମଲା ଚୁକ୍ତି । ୧୩ ଦିନ ଧରି ହୋଇଥିଲା ଏ ଯୁଦ୍ଧ । ଜିତିଥିଲା ଭାରତ ।
ଭାରତ -ପାକିସ୍ତାନ କାରଗିଲ ଯୁଦ୍ଧ ୧୯୯୯
ଜାମ୍ମୁ-କାଶ୍ମୀରର କାର୍ଗିଲ ଜିଲ୍ଲା ଏବଂ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ରେଖା ପାଖରେ ପାକିସ୍ତାନୀ ସେନା ଓ ଆତଙ୍କବାଦୀଙ୍କ ପ୍ରବେଶ ଯୋଗୁଁ ହୋଇଥିଲା ଏ ଯୁଦ୍ଧ । ଯୁଦ୍ଧର କେନ୍ଦ୍ର ବିନ୍ଦୁ କାର୍ଗିଲ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସବୁଠାରୁ ଉଚ୍ଚ ସ୍ଥାନ ଟାଇଗର ହିଲ୍ ଥିଲା । କାର୍ଗିଲ କ୍ଷେତ୍ରରୁ ଶତ୍ରୁଙ୍କୁ ବାହାର କରିବା ପାଇଁ କାଳ ବିଳମ୍ବ ନକରି ଭାରତ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲା ଅପରେସନ ବିଜୟ । ଭାରତୀୟ ବାୟୁସେନା ଏଥିରେ ଭାଗ ନେଇଥିଲା ।
ପାଖାପାଖି ୬୦ ଦିନ ଚାଲିଥିବା ଏହି ଯୁଦ୍ଧରେ ଭାରତ ଟାଇଗର୍ ହିଲ୍କୁ କବଜା କରିଥିଲା । ପାକିସ୍ତାନକୁ ନିଜ ସୀମାକୁ ପଠାଇଦିଆଯାଇଥିଲା । ଭାରତର ୫୨୦ରୁ ଅଧିକ ସୈନିକ ସହିଦ ହୋଇଥିବା ବେଳେ ଶତ୍ରୁ ଦେଶର ମୃତ୍ୟୁ ସଂଖ୍ୟାରୁ ହଜାରେରୁ ଅଧିକ ଥିଲା । ଦୁଇ ଦେଶ ଭିତରେ ଶାନ୍ତି ଓ ସ୍ଥିରତା ବଜାୟ ରଖିବା ପାଇଁ ୨୧ ଫ୍ରେବୃଆରୀ ୧୯୯୯ରେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଅଟଳ ବିହାରୀ ବାଜପେୟୀ ଓ ପାକିସ୍ତାନ ପ୍ରତିପକ୍ଷ ନଓ୍ୱାଜ ସରିଫଙ୍କ ଭିତରେ ସ୍ୱାକ୍ଷରିତ ହୋଇଥିଲା ଲାହୋର ଚୁକ୍ତିନାମା ।
ଏବେ ବି ସୀମାରେ ଲାଗିରହିଛି ବିବାଦ । ଏବେବି ଉତ୍ତେଜନାର କେନ୍ଦ୍ରରେ କଶ୍ମୀର , ଅକସାଇ ଚୀନ୍ , ଡୋକଲାମ୍ । କିନ୍ତୁ ଭାରତର ଶକ୍ତି ଆଗରେ ପ୍ରତିପକ୍ଷ ନିଜକୁ ତଉଲି ସମ୍ମୁଖ ଯୁଦ୍ଧରେ ଅବତୀର୍ଣ୍ଣ ହେବାକୁ ଥରେ ନୁହେଁ ଦଶ ଥର ଭାବିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହେଉଛି ।
ତେବେ ପତାକା ଉତ୍ତୋଳନ ପରେ ପରେଡ ଅଭିବାଦନ ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ ରାଜ୍ୟପାଳ । ରଙ୍ଗାରଙ୍ଗ ପରେଡରେ ୪୮ଟି ଟ୍ରୁପ ସାମିଲ ହୋଇଛନ୍ତି । ତେବେ ପରେଡରେ କମାଣ୍ଡ ଦାୟିତ୍ୱ ନେଇଥିଲେ ଟ୍ରାଫିକ ଡିସିପି ସାଗରିକା ନାଥ ।
